Why was there a Spanish territory in the middle of France in 1650?
A Tale of Dynasties, Enclaves, and Exclaves
Aκολουθεί κείμενο στα ελληνικά*
I stumbled upon a map a few hours ago, in Alkis Charalampidis’ book on Baroque, picturing Europe, c. 1650. One could find quite a few interesting things to comment on this map, but my eye was caught by a particular area with the most bizarre borders: Charolais, a county in the middle of France, with a french name apparently, appearing to be…spanish territory? Ok, now I had to leave Rubens and Bernini aside and start digging.
When examining maps of Europe, not only from around 1650 but modern ones also, one might be surprised (ok, it was me, I was surprised) to find peculiar enclaves and exclaves.
An enclave is a territory that is entirely surrounded by the territory of only one other state or entity, while an an exclave is a portion of a state or district geographically separated from the main part, by some surrounding alien territory.
Such territorial puzzles are not unique to early modern France. Modern Europe still features notable examples:
Switzerland’s Büsingen am Hochrhein is one of them. It is a German exclave entirely surrounded by Swiss territory, creating a complex jurisdictional situation:
In Belgium, there’s another interesting case. A village called Baarle-Hertog consists of multiple Belgian enclaves within the Netherlands, intertwined with Dutch enclaves inside Belgium:
The Netherlands has the municipality of Baarle-Nassau, which contains Dutch exclaves surrounded by Belgian territory:
Basically, Baarle-Nassau and Baarle-Hertog are the names of the same place, just for different parts of it. The first one for the Belgium parts and the second one for the Dutch ones. Still with me?
Like the Charolais that I noticed, these curious cartographic details reveal much about the complex political geography of early modern Europe, shaped by dynastic inheritance and feudal allegiances that created enclaves and exclaves far from their sovereign’s heartlands.
So, Charolais was historically part of the County of Burgundy (Franche-Comté), a territory once ruled by the Dukes of Burgundy. After the death of the last Valois Duke in 1477, most Burgundian lands were absorbed by France. However, the County of Burgundy and Charolais passed to the Habsburg dynasty through marriage and inheritance.
The Habsburgs, under Charles V, controlled a vast empire including Spain and the Burgundian territories. When Charles abdicated in 1556, his son Philip II inherited Spain and the Burgundian lands, including Charolais. Despite being geographically surrounded by French territory, Charolais remained a Spanish possession, effectively an exclave of the Spanish Habsburg realm enveloped by French lands and a French enclave of a Spanish territory, a legacy of feudal fragmentation and dynastic claims.
These examples illustrate how historical treaties and inheritances have left lasting marks on political geography, much like Charolais in the 17th century.
Charolais’s story exemplifies the intricate patchwork of European political geography shaped by dynastic inheritance, where exclaves and enclaves were common. Understanding these terms helps us appreciate the complexity behind historical maps and the enduring legacy of borders shaped by history rather than geography alone.
And because of Charolais’s sound in my head, along with the Burgundy area that it is part of, I did some more digging and low and behold, Beaujolais province is right next to it.
Time for a glass of red wine. Rubens can wait a little longer.
Whether it's just the price of a coffee or a book, every contribution matters. Donations help cover research, writing, and the resources needed to keep sharing my passion for uncovering the past and bringing history, archaeology, and culture to life. If you enjoy my work and would like to support it in continuing to create and share this content, consider making a donation or becoming a paid subscriber.
*Κείμενο στα ελληνικά:
Γιατί εμφανίζεται στη μέση της Γαλλίας μια κουκίδα Ισπανικού εδάφους, σε χάρτες της Ευρώπης του 1650;
Μια ιστορία φέουδων, ενκλάβιων και εξκλάβιων.
Πριν από λίγες ώρες έπεσα πάνω σε έναν χάρτη, στο βιβλίο του Άλκη Χαραλαμπίδη για το Μπαρόκ, που απεικονίζει την Ευρώπη γύρω στο 1650. Θα μπορούσε κανείς να βρει αρκετά ενδιαφέροντα σημεία να σχολιάσει σε αυτόν τον χάρτη, αλλά το μάτι μου τράβηξε μια συγκεκριμένη περιοχή με τα πιο παράξενα σύνορα: το Charolais, μια κομητεία στη μέση της Γαλλίας, με φαινομενικά γαλλικό όνομα, που όμως φαινόταν να είναι… ισπανικό έδαφος; Εντάξει, τώρα έπρεπε να αφήσω στην άκρη τον Rubens και τον Bernini και να αρχίσω να ψάχνω.
Εξετάζοντας χάρτες της Ευρώπης, όχι μόνο από το 1650 αλλά και σύγχρονους, μπορεί κανείς να εκπλαγεί (εντάξει, το παραδέχομαι, εγώ είμαι αυτός που εξεπλάγην) βρίσκοντας εδάφη με περίεργα σύνορα, τα λεγόμενα ενκλάβια και εξκλάβια.
Ένα εξκλάβιο (αποσπασμένο έδαφος) είναι τμήμα ενός κράτους χωροθετικά αποκομμένο από το μητροπολιτικό έδαφος του κράτους αυτού και περιβαλλόμενο από ξένο έδαφος, ενώ ένα ενκλάβιο (περίκλειστο έδαφος), ορίζεται ένα τμήμα ξένου κράτους που περιβάλλεται εξ’ ολοκλήρου από εδάφη μιας χώρας:
Τέτοιους γεωγραφικούς γρίφους δεν τους συναντάμε μόνο στη πρώιμη νεότερη Γαλλία. Η σύγχρονη Ευρώπη έχει ακόμα κάποια περίεργα παραδείγματα, μεταξύ άλλων:
Το Büsingen am Hochrhein στην Ελβετία είναι ένα από αυτά. Αποτελεί γερμανικό εξκλάβιο που περιβάλλεται ολοκληρωτικά από ελβετικό έδαφος, δημιουργώντας μια σύνθετη δικαιοδοτική κατάσταση:
Στο Βέλγιο υπάρχει άλλη μία ενδιαφέρουσα περίπτωση. Το χωριό Baarle-Hertog αποτελείται από πολλά βελγικά ενκλάβια μέσα στην Ολλανδία, που εναλλάσσονται με ολλανδικά ενκλάβια εντός του Βελγίου:
Η Ολλανδία έχει τον δήμο Baarle-Nassau, που περιλαμβάνει ολλανδικά εξκλάβια περιβαλλόμενα από βελγικό έδαφος:
Βασικά, το Baarle-Nassau και το Baarle-Hertog είναι ονόματα για το ίδιο μέρος, απλώς για διαφορετικά τμήματά του. Το πρώτο για τα ολλανδικά μέρη και το δεύτερο για τα βελγικά.
Το ‘χουμε;
Όπως και το Charolais που παρατήρησα, αυτές οι περίεργες χαρτογραφικές λεπτομέρειες αποκαλύπτουν πολλά για την πολύπλοκη πολιτική γεωγραφία της πρώιμης νεότερης Ευρώπης, διαμορφωμένη από δυναστικές κληρονομιές και φεουδαρχικές δεσμεύσεις που δημιούργησαν ενκλάβια και εξκλάβια μακριά από τις καρδιές των μητροπολιτικών κρατών.
Το Charolais αποτελούσε ιστορικά μέρος της Κομητείας της Βουργουνδίας (Franche-Comté), η οποία κάποτε κυβερνιόταν από τους Δούκες της Βουργουνδίας. Μετά το θάνατο του τελευταίου Δούκα των Βαλουά το 1477, τα περισσότερα Βουργουνδικά εδάφη προσαρτήθηκαν από τη Γαλλία. Ωστόσο, η Κομητεία της Βουργουνδίας και το Charolais πέρασαν στη δυναστεία των Αψβούργων μέσω γάμων και κληρονομικών δικαιωμάτων.
Οι Αψβούργοι, υπό τον Κάρολο Ε’, είχαν υπό τον έλεγχό τους μια τεράστια αυτοκρατορία που περιλάμβανε την Ισπανία, τα Bουργουνδικά εδάφη, τις Κάτω Χώρες και τμήματα της Βόρειας και Νότιας Ιταλίας. Όταν ο Κάρολος παραιτήθηκε το 1556, ο γιος του Φίλιππος Β’ κληρονόμησε την Ισπανία και τα Βουργουνδικά εδάφη, συμπεριλαμβανομένου του Charolais. Παρά το γεγονός ότι το Charolais ήταν γεωγραφικά περιβαλλόμενο από γαλλικό έδαφος, παρέμεινε ισπανική κτήση, αποτελώντας ουσιαστικά ένα ισπανικό εξκλάβιο μέσα στη Γαλλία και μία κληρονομιά της φεουδαρχικής διάσπασης αλλά και των δυναστικών διεκδικήσεων.
Ιστορικές συνθήκες και κληρονομιές άφηναν μόνιμα σημάδια στους πολιτικούς χάρτες, όπως και το Charolais τον 17ο αιώνα. Από το 1635, η Γαλλία και η Ισπανία ήταν σε πόλεμο, ανταγωνιζόμενες για την κυριαρχία στην Ευρώπη. Εδάφη όπως το Charolais, αν και μικρά, είχαν στρατηγική σημασία.
Η Συνθήκη των Πυρηναίων το 1659 έβαλε τέλος στις εχθροπραξίες και οδήγησε σε εδαφικές προσαρμογές. Με τον καιρό, το Charolais ενσωματώθηκε στη Γαλλία, τερματίζοντας την κατάσταση του ως ισπανικό εξκλάβιο. Ωστόσο, η απεικόνισή του σε χάρτες γύρω στο 1650 παραμένει ένα συναρπαστικό παράδειγμα του πώς η δυναστική πολιτική δημιούργησε ενκλάβια και εξκλάβια που αψηφούν την απλή γεωγραφική λογική.
Η ιστορία του Charolais αποτυπώνει το πολύπλοκο μωσαϊκό της ευρωπαϊκής πολιτικής γεωγραφίας, διαμορφωμένης από δυναστικές κληρονομιές, όπου τα ενκλάβια και εξκλάβια ήταν συνηθισμένα. Η κατανόηση αυτών των όρων μας βοηθά να εκτιμήσουμε την πολυπλοκότητα πίσω από τους ιστορικούς χάρτες και την διαρκή κληρονομιά συνόρων που διαμορφώθηκαν από την ιστορία και όχι μόνο από τη γεωγραφία.
Και επειδή ο ήχος του Charolais κάτι μου θύμιζε, μαζί με την περιοχή της Βουργουνδίας στην οποία ανήκει, το ‘ψαξα λίγο ακόμη και, να που το περίφημο Beaujolais είναι ακριβώς δίπλα του.
Ώρα για ένα ποτήρι κόκκινο, μπρούσκο κρασί. Ο Rubens μπορεί να περιμένει λιγάκι ακόμα.
More complicated still, sometimes the ruler of Country A would be the lord of some territory in Country B without that territory thereby belonging to Country A in the modern sense. Things were different (try playing Crusader Kings).
This continued well into the modern era. I’ve always thought one of the nearest-miss ‘what-if’s’ of history is what would have happened had Queen Victoria of the UK been King Victor and thus continued to rule Hannover in Germany, which did not allow female succession.
It was not a British territory, but that interest would surely have complicated German reunification immensely, involving the world’s leading power directly in that process. Maybe the UK would have taken France’s side in the Franco-Prussian war? Or more likely lots of things would have been different - surely with consequences today. All because the winning sperm was XX not XY.
The intertwining of "national" territories (in reality a concept that did not take its modern shape until the French Revolution) was the norm in medieval Europe, not the exception. Contiguous geographical territories ditto. I expect you'd see a lot more of it on a map that drilled down a bit further! :-)
The reason for the Belgo-Dutch situation is a bit different however. Belgium became a part of the Netherlands as an outcome of the Council of Vienna in 1815. The Dutch government, dominated as it was by a strict Calvinist orthodoxy, attempted in vain to bring the heavily Catholic Belgians under that aegis. In so doing, they eventually provoked an uprising in 1830, which--long story short--was finally settled in 1839.
As part of the settlement, borders had to be established between the Netherlands properly speaking and Belgium. The principle under which the lines were drawn was religion--NOT, you'll note, "nationality"--in that Catholic areas were assigned to Belgium and Protestant ones to the Netherlands. This in turn was an outcome of the Spanish campaign to repress the Dutch revolt back in the Middle Ages: the line between Catholic and Protestant was de facto the final line of advance of the Duke of Alva.
In a few areas, of which the one you describe is the most noteworthy, Catholics and Protestants were commingled. Since there was no subsidiary principle for the borders, the border commission simply followed the basic rule and so we have what you describe. This had some...interesting effects during WW1, when the Germans occupied Belgium but the Netherlands remained neutral (unlike in WW2).
Final note: Spain and Austria used to be jointly ruled by Philip II, and only when he abdicated in favor of his son Charles V was the division made between Spain and Hapsburg Austria.