Chronicle of a Death Foretold
What led to the assassination of modern Greece’s first Governor?
Part 1 - Going back to basics
ακολουθεί κείμενο στα ελληνικά
Why does the word “Greece” evoke such strong emotional resonance for most people in the West? For many, “Greece” is synonymous with “Ancient Greece,” the civilization that gave much of what defines the Western world today, or even with Byzantium, the Greek-speaking Roman Empire that serves as the vital link between ancient Greece and the modern nation-state forged after more than 400 years of Ottoman rule. But how did modern Greece become so closely connected to the legacy of the ancients, and how did it shape an identity that is both Greek and contemporary?
Seeing the great interest in my Substack notes on the modern Greek state over the past weeks, I decided to write a series of articles, which will eventually be available exclusively to subscribers of Studying History. My aim is to shed light on lesser-known aspects of the modern Greek state, but mostly to outline key moments and personalities, addressing primarily the English-speaking Substack audience interested in learning more about the Greeks beyond the resourceful Odysseus, the heroic Leonidas, the democrat Pericles, the philosopher Aristotle, Alexander the Great, the charismatic Cleopatra, the didactic Plutarch, the methodical Galen, the restless Basil II, or the doom-laden Constantine XI.
Thus, I thought I could start with no one else but Ioannis Kapodistrias—the first Governor of modern Greece—the great Greek European according to P. Petrides, the natural leader and guiding hand of the Greeks during the Revolution according to Roderick Beaton (with the parisian scholar Adamantios Koraes considered their mind by the same). Kapodistrias, through his works in war-torn Greece, his diplomatic efforts, and his vision, laid the foundations for a stable, modern, and European Greece, which became the first independent nation-state to emerge from the Ottoman Empire’s remnants, making it the norm throughout Europe from that moment on, which made the 1821 Greek Revolution the first liberal-national movement to succeed in the Old World of Europe.
However, in September 1831, this modest nobleman, the first Governor of Greece, was assassinated—and, as said by the Franco-Swiss Jean-Gabriel Eynard, Greece itself was murdered with him. Writing about the events leading to his assassination, and about Ioannis Kapodistrias before he became Greece’s first and last Governor—about Kapodistrias who, as Russian Foreign Minister, helped post-Napoleonic France achieve a favorable outcome at the Congress of Vienna in 1815, and about Kapodistrias who is honored in Switzerland as one of the main contributors to the foundation of the modern Swiss state before moving to Greece—I realized I needed to look further back. For recounting the above events would be incomplete without explaining how the 1821 Revolution came about and how a Greek came to shape the destinies of Europe’s most important nations, only to end up assassinated by his fellow countrymen.
One cannot speak of Greek history before 1821 though, without addressing the history of the Ottoman Empire. These two political entities, whatever their form, were so deeply intertwined and defined in reference to each other until 1923, that many foreign scholars tend to believe Greek and Ottoman history up to that point essentially constitute a single field of study.
Looking back, Greeks and other non-Muslims endured systemic and systematic discrimination under Ottoman rule, naturally giving rise to a desire to overthrow the Ottoman yoke. Still, not all the problems and weaknesses of the Balkan successor states to the Ottoman Empire are solely due to the hardships, deprivation, and oppression they actually suffered during the more than 400 years of slavery, as has been embedded in popular culture. Beyond the narrative often perpetuated by nationalist historiography, we will explore what truly led the Greeks to revolt against the Ottomans besides the obvious reasons—and what led them to assassinate their first Governor.
Turkish tribes began converting to Islam as early as the 10th century AD upon their arrival in the Middle East. Therefore, when the Ottoman Emirate started its gradual expansion from the early 14th century—after its founding in the late 13th century by Osman I in northwestern Anatolia, in the region of Bithynia along the borders of the Byzantine Empire—the Ottoman dynasty was already Muslim. According to Islamic doctrine, the world is distinctly divided into two realms: the lands of Islam - the believers (Dar al-Islam) and the lands of war - the non-believers (Dar al-Harb). Theoretically, those who belong to the latter group should either convert to Islam or be exterminated. For better or worse, the Quran explicitly exempts the followers of other Abrahamic monotheistic religions. Thus, christians and Jews had the choice either to convert voluntarily, enjoying the privileges this entailed, or to maintain their faith enduring systemic and institutionalized discrimination, as will be briefly outlined below.
Starting with taxation, non-Muslim rayas-subjects (dhimmis or zimmīs), among whom the Greeks were of course included, faced many serious discriminations. First and foremost, they paid the so-called poll or head tax (jizya), literally a tax to allow them to keep their heads upon their shoulders. In essence, by paying this tax they bought the right to preserve their religion. Furthermore, they paid an annual land tax called the haraç, on the agricultural products on taxable land, ranging from 8 to 25 percent. In addition to the above, they also suffered from several fiscal charges compared to Muslims, such as import and export duties (3–6%), military levies to cover war needs—since they were not permitted to bear arms without authorization—and others. Even by considering these examples alone, it becomes clear that the tax burden placed upon them to maintain their faith was significantly higher than that imposed on Muslim subjects.
Discrimination extended beyond taxation and affected the everyday lives of non-Muslims, who were legally regarded as second-class citizens by definition. They were at a significant disadvantage in the courts when facing Muslim litigants, as the testimony of the Muslim party invariably carried more weight than that of the non-Muslim. An illustrative case is that of a christian in Vidin, in present-day Bulgaria, who in 1700 sued a Muslim barber for appropriating land that belonged to him. The Christian presented two witnesses who corroborated his claims, yet the Muslim was unable to produce anyone to support his assertion that he had purchased the land from a government official, as he claimed. The court then urged the Muslim to swear in the name of God that he was telling the truth, which he did, and his testimony was accepted, resulting in his acquittal.
Another example of discrimination, is that marriages between members of different religions were strictly regulated by the Ottoman administration and were only permitted between a Muslim man and a non-Muslim woman. Additionally, the zimmis were prohibited from bearing arms or carrying sharp tools longer than 20 centimeters, building houses taller than those of Muslims, or residing on elevated areas of a settlement that placed them above Muslims. They were also obliged to provide twenty days of compulsory labor for the state annually.
The devshirme (child levy), the so-called "blood tax" as the zimmis themselves called it, was one of the harshest demands imposed on them: Every 4 to 5 years, a committee of Muslim officials toured the rural areas and examined all non-Muslim boys aged 8 to 15, excluding the only sons and orphans. The officials would assess the boys and those deemed suitable would be taken and made Sultan’s household troops (Kapikulu), converting them to Islam. The strongest boys underwent military training and became Janissaries, the core of the Ottoman army and, at their height, the most skilled warriors in the world. The most intelligent children studied literature, astronomy, astrology, and other sciences, and, of course, studied the Quran. Upon completing their studies, they took their place in the clerical-administrative elite of the Empire and could rise as high as the position of Grand Vizier, akin to a modern Prime Minister.
Muslim-converted Christians formed an important and sizable group within the Empire’s administrative structure. However, many maintained ties with their families and homelands. Some even used their positions to advance the material interests of relatives or support requests from fellow countrymen.
Besides the Greeks who converted to Islam and gained power in the Ottoman government, some Greeks managed to participate in Ottoman administration while keeping their Christian faith. These were often members of the old Byzantine aristocracy who, rather than resist the conquerors, pledged loyalty and military support in exchange for privileges equal to those of Muslim nobles.
Special privileges were also granted to certain christian communities because they fulfilled specific needs of the Empire. The Phanariotes were Greek elites and intellectuals living in the Fener district of Constantinople during Ottoman times. They played a significant role in the political, religious, and cultural life of the Orthodox subjects. The Sultans utilized their education—especially their multilingualism—and their European connections through trade, appointing them to high offices such as Patriarchs, diplomats, interpreters, or even rulers in Moldavia and Wallachia (modern Romania).
In the Ottoman administration, subjects were classified not by nationality as the term was used after the 19th century, but through the so called millet system, based on religious communities, as noted above. The Orthodox millet included Greeks, Slavs, and others, and was effectively governed by the Ecumenical Patriarch of Constantinople. The Patriarch, appointed by the Sultan, was nearly exclusively of Greek descent due to Byzantine tradition, used the Greek language as the administrative and spiritual medium. This religious organization took precedence over ethnic distinctions and became a foundation for managing the empire’s diverse populations.
Locally, the administration of the Orthodox population was twofold: Ottoman officials like the kadi, a judge handling civil and criminal cases involving Muslims and non-Muslims alike, and Orthodox priests and Christian notables, known as demogerontes or koçabaşı, who collected taxes, resolved disputes, and effectively governed locally. These two systems sometimes competed but often worked together, despite ongoing restrictions and discrimination against non-Muslims.
By the late 16th century, a mix of factors led to rising Muslim discontent and as a result, discrimination and humiliation against non-Muslims increased. The significant infiltration of Christians—mainly Greeks—into the military and administrative elite, combined with social and economic turmoil caused by the so-called Little Ice Age (seen by sheikhs and imams as a sign of divine wrath due to the Sultan and society straying from strict Quranic teachings), fueled the dissatisfaction. Yet, this unrest also contributed to the weakening and eventual abolition of the devshirme system, allowing Muslims broader access to the elite Janissary corps.
It is estimated that Greeks revolted over 30 times before 1821, with frequent localized uprisings throughout the Greek lands. Most were brutally suppressed, often leading to severe consequences for the population. These revolts were usually encouraged by foreign powers like Venice or took advantage of Ottoman conflicts with European states. Despite their failure, these uprisings kept the spirit of resistance alive and laid the groundwork for the national awakening that culminated in the 1821 Revolution, providing the foundation for its eventual success.
Key uprisings included those in the second half of the 15th century, starting in Mani—a region of continuous resistance until liberation—led by Korkondilos Kladas; the revolts following the 1571 Battle of Lepanto; the 1611 rebellion in Epirus led by Dionysius the Philosopher; Greek participation in the Sixth Venetian–Ottoman War (1684), during which the Parthenon was bombed; and the largest pre-1821 revolt, the Orlov Revolt, name derived from the Russian officer brothers Orlov, who were the instigators of the uprising.
The Orlov Revolt was the most organized revolutionary movement before the 1821 Revolution and took place within the context of the Russo-Turkish War of 1768-74. Because of the consequences of both the revolt (that failed) and the war (that ended with a Russian victory), it is considered a prelude to the 1821 Revolution.
Next time, we will explore how the Orlov Revolt and the treaty signed between victorious Russia and the defeated Ottoman Empire at Küçük Kaynarca in 1774, in what is now the village of Kaynardzha in Bulgaria, led to the creation of a Greek merchant elite. From this elite emerged figures who held public offices in Russia like Ioannis Kapodistrias, ultimately contributing—despite many difficulties—to the success of the 1821 Revolution.
Whether it's just the price of a single frappé coffee or more, every contribution matters. Donations help cover research, writing, and the resources needed to keep sharing my passion for uncovering the past and bringing history, archaeology, and culture to life.
You can read the next article of the series here:
Sources:
Thomas W. Gallant, Modern Greece: From the War of Independence to the present
Roderick Beaton, Greece: Biography of a Modern Nation
Ελένη Γκάρα - Γιώργος Τζεδόπουλος, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
Braude & Lewis, Christians and Jews in the Ottoman Empire
ακολουθεί κείμενο στα ελληνικά
Το Χρονικό Ενός Προαναγγελθέντος Θανάτου
Γιατί η λέξη “Ελλάδα” είναι για τους περισσότερους στη Δύση μία τόσο συναισθηματικά φορτισμένη λέξη; Για πολλούς, η «Ελλάδα» ταυτίζεται με την «αρχαία Ελλάδα», τον πολιτισμό που μας χάρισε πολλά από όσα σήμερα ορίζουν τον Δυτικό κόσμο ή ακόμα και με το Βυζάντιο, την ελληνόφωνη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ αρχαίας Ελλάδας και του μοντέρνου έθνους-κράτους που δημιουργήθηκε σφυρηλατημένο από 400 και πλέον χρόνια τουρκικής σκλαβιάς. Αλλά, πώς συνδέθηκε τόσο έντονα η σύγχρονη Ελλάδα με την κληρονομιά των αρχαίων και πώς διαμόρφωσε μια ταυτότητα που είναι ταυτόχρονα ελληνική και σύγχρονη;
Βλέποντας τις τελευταίες εβδομάδες ότι υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για τα notes μου στο Substack που αφορούσαν στο σύγχρονο ελληνικό κράτος, αποφάσισα να γράψω μια σειρά από άρθρα, διαθέσιμα αποκλειστικά με τον καιρό μόνο στους συνδρομητές του Studying History. Σκοπός μου είναι να φωτίσω ίσως άγνωστες πτυχές του σύγχρονου ελληνικού κράτους, κυρίως όμως να απαριθμήσω κάποιες σημαντικές στιγμές και προσωπικότητές του, απευθυνόμενος κυρίως στο αγγλόφωνο κοινό του Substack που ενδιαφέρεται να μάθει κάτι για τους Έλληνες πέραν του πολυμήχανου Οδυσσέα, του ηρωικού Λεωνίδα, του δημοκράτη Περικλή, του φιλοσόφου Αριστοτέλη, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της χαρισματικής Κλεοπάτρας, του διδακτικού Πλουτάρχου, του μεθοδικού Γαληνού, του ακατάβλητου Βασιλείου Β΄ ή του μοιραίου Κωνσταντίνου ΙΑ΄.
Σκέφτηκα λοιπόν ότι δεν θα μπορούσα να ξεκινήσω με άλλον από τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον πρώτο Κυβερνήτη του σύγχρονου ελληνικού κράτους, τον μεγάλο αυτόν Έλληνα Ευρωπαίο κατά τον Π. Πετρίδη, τον φυσικό ηγέτη και τη χειρ τους των Ελλήνων κατά την Επανάσταση κατά τον Roderick Beaton (με τον λόγιο εκ Παρισίων Αδαμάντιο Κοραή να αποτελεί το νου τους κατά τον ίδιο). Ο Καποδίστριας με τα έργα του στη διαλυμένη από τον πόλεμο Ελλάδα, τις διπλωματικές του ενέργειες και το όραμά του, έθεσε τις βάσεις για μια σταθερή, σύγχρονη και ευρωπαϊκή Ελλάδα, που αποτέλεσε το πρώτο ανεξάρτητο έθνος-κράτος από τα σπλάχνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, θέτοντας το πρότυπο σε όλη την Ευρώπη από εκείνη τη στιγμή, κάνοντας την Ελληνική Επανάσταση του 1821 το πρώτο φιλελεύθερο-εθνικό κίνημα που πέτυχε στον Παλιό Κόσμο της Ευρώπης.
Τον Σεπτέμβριο του 1831, όμως, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας , ο ταπεινός αυτός ευπατρίδης, δολοφονήθηκε, και μαζί του κατά τον Γαλλοελβετό Jean-Gabriel Eynard δολοφονήθηκε η ίδια η Ελλάδα. Γράφοντας για τα γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία του και για τον Ιωάννη Καποδίστρια πριν γίνει ο πρώτος και ο τελευταίος Κυβερνήτης της Ελλάδας, τον Ιωάννη Καποδίστρια που ως Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας βοήθησε τη μεταναπολεόντεια Γαλλία να πέσει στα μαλακά κατά το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 και τον Ιωάννη Καποδίστρια που τιμάται στην Ελβετία ως θεμελιωτής του σύγχρονου ελβετικού κράτους πριν μεταβεί στην Ελλάδα, διαπίστωσα ότι θα πρέπει να πάω λίγο πιο πίσω. Αυτό γιατί η εξιστόρηση των παραπάνω γεγονότων, τελικά, θα ήταν ελλιπής χωρίς την εξιστόρηση του πώς φτάσαμε στην Επανάσταση του 1821 και πώς ένας Έλληνας έφτασε να ορίζει τις τύχες των σημαντικότερων κρατών της Ευρώπης, για να καταλήξει δολοφονημένος από χέρια συμπατριωτών του.
Δεν είναι δυνατό όμως να μιλήσει κανείς για την ιστορία της Ελλάδας πριν το 1821, χωρίς να μιλήσει για την ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι δύο αυτές κρατικές οντότητες, με όποιο σχήμα και αν υπήρχαν από τη στιγμή που συναντήθηκαν ετεροπροσδιορίζονταν μέχρι το 1923 σε τέτοιο βαθμό, που για πολλούς ξένους μελετητές η ελληνική και η οθωμανική ιστορία αποτελούν ουσιαστικά το ίδιο γνωστικό πεδίο.
Πηγαίνοντας πίσω λοιπόν, οι Έλληνες και οι υπόλοιποι μη μουσουλμάνοι, υπέστησαν συστημικά και συστηματικά διακρίσεις κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας κάτι που είχε φυσικά ως αποτέλεσμα να θέλουν να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό. Βέβαια, δεν οφείλονται όλα τα προβλήματα και οι αδυναμίες των διαδόχων βαλκανικών κρατών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα δεινά, τις στερήσεις και την καταπίεση που όντως υπέστησαν κατά τη διάρκεια των πάνω από 400 χρόνων σκλαβιάς, όπως έχει ενσωματωθεί στη λαϊκή τους κουλτούρα. Παρακάτω θα δούμε πέραν και πάνω από το αφήγημα της εθνικιστικής συχνά ιστοριογραφίας, τι ήταν αυτό που οδήγησε τους Έλληνες να επαναστατήσουν κατά των Οθωμανών εκτός από τους προφανείς λόγους, αλλά και να δολοφονήσουν τον πρώτο τους Κυβερνήτη.
Τα τουρκικά φύλα άρχισαν να εξισλαμίζονται ήδη από τον 10ο αιώνα μ.Χ. με την άφιξή τους στη Μέση Ανατολή. Ως εκ τούτου όταν το οθωμανικό εμιράτο άρχισε να επεκτείνεται σταδιακά από τις αρχές του 14ου αιώνα, μετά την ίδρυσή του στα τέλη του 13ου αιώνα από τον Οσμάν Α΄ στη βορειοδυτική Μικρά Ασία, στην περιοχή της Βιθυνίας, στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η οθωμανική δυναστεία ήταν μουσουλμανική. Για το Ισλάμ τα πράγματα είναι απλά: ο κόσμος χωρίζεται σε δύο ομάδες: τους πιστούς (Darulislam) και τους άπιστους (Darulhab). Θεωρητικά, εκείνοι που ανήκουν στη δεύτερη ομάδα πρέπει να εξισλαμισθούν ή να εξοντωθούν. Ευτυχώς ή δυστυχώς για τους χριστιανούς και τους Εβραίους, υπάρχει ρητή εξαίρεση στο Κοράνι για τους πιστούς των άλλων μονοθεϊστικών θρησκειών που βασίζονται στην παράδοση του Αβραάμ. Έτσι αυτοί, είχαν την επιλογή είτε να προσηλυτιστούν οικειοθελώς απολαμβάνοντας όλα τα πλεονεκτήματα που αυτό συνεπάγονταν, είτε να διατηρήσουν την πίστη τους με κόστος συστημικές και συστηματικές διακρίσεις σε βάρος τους, όπως θα περιγραφούν εν συντομία στη συνέχεια.
Ξεκινώντας από τη φορολογία, οι μη μουσουλμάνοι ραγιάδες - υπήκοοι (Zimmi ή ζιμήδες), μεταξύ αυτών και οι Έλληνες ασφαλώς, αντιμετώπιζαν πολλές και σοβαρές διακρίσεις. Κατ’ αρχάς, πλήρωναν τον λεγόμενο κεφαλικό φόρο (10%), στην κυριολεξία για να τους επιτρέπεται να διατηρούν το κεφάλι πάνω στους ώμους τους. Στην πραγματικότητα, με αυτόν τον φόρο εξαγόραζαν το δικαίωμα να διατηρήσουν τη θρησκεία τους. Επιπλέον, κατέβαλαν ετήσιο έγγειο φόρο, το χαράτσι, πάνω στα προϊόντα που καλλιεργούνταν στη φορολογούμενη γη (8 έως 25%). Σαν να μην έφταναν αυτές, υφίσταντο και άλλες φορολογικές επιβαρύνσεις σε σχέση με τους μουσουλμάνους, όπως οι δασμοί εισαγωγών και εξαγωγών (3-6%), στρατιωτικές επιτάξεις για κάλυψη πολεμικών αναγκών καθώς δεν επιτρέπονταν να κρατούν όπλα χωρίς άδεια και άλλες. Μα κι από αυτές που παρατίθενται ακόμη, καθίσταται σαφές ότι το φορολογικό φορτίο που τους βάραινε προκειμένου να διατηρήσουν την πίστη τους ήταν πολύ υψηλότερο από αυτό που βάραινε τους μουσουλμάνους ραγιάδες.
Οι διακρίσεις δεν σταματούσαν στη φορολογία αλλά επηρέαζαν την ίδια την καθημερινότητα των μη μουσουλμάνων, καθώς αντιμετωπίζονταν νομικά σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας εκ προοιμίου. Για παράδειγμα, οι γάμοι ανάμεσα σε μέλη διαφορετικών θρησκειών ελέγχονταν αυστηρά από την οθωμανική διοίκηση και επιτρέπονταν μόνο μεταξύ ενός μουσουλμάνου άντρα και μη μουσουλμάνας γυναίκας. Οι ζιμήδες, δεν μπορούσαν να κρατούν όπλα ή κοφτερά εργαλεία με μήκος μεγαλύτερο των 20 εκ. ή να χτίσουν σπίτια υψηλότερα από των μουσουλμάνων ή να ζουν σε υψώματα οικισμού που τους τοποθετούσαν ψηλότερα από μουσουλμάνους. Υποχρεούνταν ακόμη να παρέχουν υποχρεωτική εργασία στο κράτος 20 ημέρες το χρόνο, ενώ βρίσκονταν σε πολύ μειονεκτική θέση στα δικαστήρια, όταν έρχονταν αντιμέτωποι με μουσουλμάνο αντίδικο, αφού πάντα μετρούσε περισσότερο η μαρτυρία του τελευταίου από τη μαρτυρία του μη μουσουλμάνου.
Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή ενός χριστιανού στο Βιδίνι της σημερινής Βουλγαρίας που μήνυσε το 1700 έναν μουσουλμάνο κουρέα επειδή ιδιοποιήθηκε γη που του ανήκε. Ο χριστιανός παρουσίασε δύο μάρτυρες που επιβεβαίωναν τα λεγόμενά του, όμως ο μουσουλμάνος δεν μπόρεσε να παρουσιάσει κανέναν που να υποστηρίξει ότι αγόρασε τη γη από κυβερνητικό αξιωματούχο όπως ισχυρίζονταν. Τότε, το δικαστήριο τον προέτρεψε να ορκιστεί στο όνομα του Θεού ότι λέει αλήθεια, όπως και έκανε, έτσι η κατάθεσή του έγινε δεκτή και αθωώθηκε.
Το παιδομάζωμα (devsirme), ο λεγόμενος “φόρος αίματος” όπως οι ίδιοι οι ζιμήδες τον αποκαλούσαν, ήταν μία από τις πιο σκληρές απαιτήσεις σε βάρος τους: Κάθε 4 με 5 χρόνια, μια επιτροπή μουσουλμάνων αξιωματούχων περιόδευε στην επαρχία και εξέταζε όλα τα αγόρια μη μουσουλμάνων από 8 μέχρι 15 ετών, εξαιρουμένων των μοναχογιών και των ορφανών. Οι αξιωματούχοι, εξέταζαν τα αγόρια και όσα έκριναν κατάλληλα τα άρπαζαν και τα έκαναν “δούλους της Υψηλής Πύλης” (Kapikulu) εξισλαμίζοντάς τα. Τα πιο γεροδεμένα υποβάλλονταν σε στρατιωτική εκπαίδευση και γίνονταν γενίτσαροι, ο πυρήνας του οθωμανικού στρατού και την περίοδο της ακμής τους, οι αξιότεροι πολεμιστές του κόσμου. Τα ευφυέστερα παιδιά σπούδαζαν λογοτεχνία, αστρονομία, αστρολογία και άλλες επιστήμες και, ασφαλώς, μελετούσαν το Κοράνι. Με την ολοκλήρωση των σπουδών τους έπαιρναν τη θέση τους στην κληρικοδιοικητική ελίτ της Αυτοκρατορίας και ανέρχονταν μέχρι και τη θέση του Μεγάλου Βεζίρη, κάτι σαν τον σημερινό Πρωθυπουργό.
Οι εξισλαμισμένοι χριστιανοί αποτελούσαν μια μεγάλη και καίριας σημασίας ομάδα στη διοικητική δομή της Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς δεν έχαναν την επαφή με την οικογένειά τους και την πατρίδα τους. Κάποιοι μάλιστα κατάφερναν να χρησιμοποιήσουν την εξουσία τους για να προωθήσουν τα υλικά συμφέροντα των συγγενών τους ή να ικανοποιήσουν αιτήματα πατριωτών τους.
Πέραν από τους Έλληνες που εξισλαμίστηκαν και απέκτησαν θέσεις ισχύος στην οθωμανική κυβέρνηση, κάποιοι Έλληνες, μπόρεσαν να συμμετάσχουν στην Οθωμανική διοίκηση διατηρώντας τη χριστιανική πίστη τους. Αυτοί ήταν συνήθως μέλη της παλιάς βυζαντινής αριστοκρατίας, οι οποίοι αντί να αντισταθούν στον κατακτητή, υποσχέθηκαν πίστη και στρατιωτική υποστήριξη και σε αντάλλαγμα έλαβαν τα ίδια προνόμια με τους μουσουλμάνους άρχοντες.
Σε κάποιες χριστιανικές κοινότητες είχαν παραχωρηθεί ιδιαίτερα προνόμια γιατί κάλυπταν συγκεκριμένες ανάγκες της Αυτοκρατορίας. Οι Φαναριώτες ήταν Έλληνες άρχοντες και διανοούμενοι που ζούσαν στη συνοικία του Φαναρίου (Fener) στην Κωνσταντινούπολη κατά την οθωμανική περίοδο και είχαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική, θρησκευτική και πολιτιστική ζωή των ορθόδοξων ραγιάδων. Παρείχαν τις υπηρεσίες τους στους Σουλτάνους που εκμεταλλεύτηκαν τη μόρφωσή τους και ιδιαίτερα την πολυγλωσσία τους, αλλά και τις γνωριμίες τους στην Ευρώπη λόγω εμπορίου, χρησιμοποιώντας τους ως υψηλόβαθμους αξιωματούχους, ιδιαίτερα ως Πατριάρχες, διπλωμάτες, διερμηνείς ή ακόμη και ηγεμόνες στη Μολδαβία και τη Βλαχία (σημ. Ρουμανία),
Στην οθωμανική διοίκηση λοιπόν, οι υπήκοοι δεν κατατάσσονταν με βάση την εθνικότητά τους, όπως ό όρος άρχισε να χρησιμοποιείται μετά τις αρχές του 19ου αιώνα, αλλά μέσω του συστήματος των μιλέτ, δηλαδή θρησκευτικών εθνοτήτων. Το Ορθόδοξο μιλέτ συγκέντρωνε Έλληνες, Σλάβους και άλλους λαούς και διοικούνταν ουσιαστικά από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, ο οποίος ήταν ένας Οθωμανός αξιωματούχος διορισμένος από τον Σουλτάνο, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα Έλληνας βάσει της βυζαντινής παράδοσης, ενώ η ελληνική γλώσσα ήταν το διοικητικό και πνευματικό μέσο επικοινωνίας. Αυτή η θρησκευτική οργάνωση υπερισχύει της εθνοτικής διάκρισης και αποτέλεσε θεμέλιο για τη διαχείριση της πολυεθνικής αυτοκρατορίας.
Η τοπική διοίκηση του ορθόδοξου πληθυσμού ήταν διπλή: Αφενός υπήρχαν οι Οθωμανοί αξιωματούχοι, όπως ο καδής, ένα είδος δικαστή, που έκρινε πολιτικές και ποινικές υποθέσεις στις οποίες εμπλέκονταν μουσουλμάνοι και μη μουσουλμάνοι. Αφετέρου υπήρχαν οι ορθόδοξοι ιερείς και χριστιανοί άρχοντες, οι δημογέροντες ή κοτζαμπάσηδες, που συνέλεγαν φόρους, έλυναν τις διαφορές και ουσιαστικά ασκούσαν τοπικά τη διοίκηση. Τα δύο συστήματα άλλοτε ανταγωνίζονταν μεταξύ τους και άλλοτε λειτουργούσαν συντονισμένα, χωρίς να παύουν οι περιορισμοί και οι διακρίσεις στους μη μουσουλμάνους γενικά.
Μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα, αφενός λόγω της μεγάλης παρείσφρησης χριστιανών - κυρίως Ελλήνων - στη στρατιωτική και διοικητική ελίτ της αυτοκρατορίας και αφετέρου λόγω αναταραχής στην κοινωνία και την οικονομία που προκλήθηκε από την έλευση της λεγόμενης Μικρής Εποχής των Παγετώνων, που θεωρήθηκε από τους σεΐχηδες και τους ιμάμηδες ως σημάδι θεϊκής οργής, επειδή ο σουλτάνος και η κοινωνία είχαν απομακρυνθεί από τις αυστηρές διδαχές του Κορανίου, παρουσιάστηκε έντονη δυσαρέσκεια των μουσουλμάνων υπηκόων. Αποτέλεσμα ήταν οι διακρίσεις και οι ταπεινώσεις σε βάρος των μη μουσουλμάνων να μεγαλώσουν. Η ίδια δυσαρέσκεια βέβαια, είχε επίσης σαν αποτέλεσμα την εξασθένιση και τελική κατάργηση του παιδομαζώματος, προκειμένου και οι μουσουλμάνοι να έχουν τη δυνατότητα να μπαίνουν στο εκλεκτό σώμα των γενίτσαρων.
Υπολογίζεται ότι οι Έλληνες επαναστάτησαν πάνω από 30 φορές πριν το 1821, με συχνές τοπικές εστίες αντίστασης σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Οι περισσότερες εξεγέρσεις καταπνίγηκαν βίαια, με βαρύτατες συνέπειες για τον πληθυσμό. Οι περισσότερες ξεκίνησαν μετά από ενθάρρυνση ξένων κρατών όπως η Βενετία ή/και εκμεταλλευόμενες συγκυριών όπως συγκρούσεις των Οθωμανών με ευρωπαϊκές δυνάμεις. Παρά την αποτυχία τους, οι συχνές αυτές εξεγέρσεις διατήρησαν το πνεύμα αντίστασης και έγιναν η βάση της εθνικής αφύπνισης που κορυφώθηκε με την Επανάσταση του 1821, δημιουργώντας το υπόβαθρο που τελικά επέτρεψε την επιτυχή της έκβαση.
Οι σημαντικότερες εξεγέρσεις, ήταν το δεύτερο μισό του 15ου αι. με αφετηρία τη Μάνη, η οποία αποτέλεσε διαχρονικά μια πηγή αντίστασης μέχρι και την απελευθέρωση, με ηγέτη τον Κορκόνδειλο Κλαδά, αυτές που ξέσπασαν μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, στην Ήπειρο με ηγέτη τον Διονύσιο τον Φιλόσοφο το 1611, η συμμετοχή Ελλήνων οπλαρχηγών στη δυτική και κεντρική Ελλάδα στον 6ο Ενετοτουρκικό Πόλεμο από το 1684 υπό τον Φραντσέσκο Μοροζίνι (κατά τη διάρκεια του οποίου ανατινάχτηκε ο Παρθενώνας), για να φτάσουμε στη μαζικότερη όλων πριν το 1821, το 1770, στα λεγόμενα Ορλωφικά, ονομασία που προήλθε από το όνομα των υποκινητών αυτής, των Ρώσων αξιωματικών αδελφών Ορλώφ.
Τα Ορλωφικά αποτέλεσαν το πιο οργανωμένο επαναστατικό κίνημα πριν την Επανάσταση του 1821 και εντάσσονται στο πλαίσιο του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-74, ενώ λόγω των συνεπειών και του κινήματος (που απέτυχε) και του ρωσοτουρκικού πολέμου (που έληξε με νίκη των Ρώσων) θεωρούνται προεόρτιο της Επανάστασης του 1821.
Την επόμενη φορά, θα δούμε πώς τα Ορλωφικά και η συνθήκη που υπογράφηκε μεταξύ της νικήτριας Ρωσίας και την ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Κιουτσούκ-Καϊναρτζή το 1774, το σημερινό χωριό Kaynardzha της Βουλγαρίας, είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ελληνικής εμπορικής ελίτ, από την οποία αναδείχθηκαν προσωπικότητες σαν τον Ιωάννη Καποδίστρια και τελικά την επιτυχία έστω και με χίλιες δυσκολίες της Επανάστασης του 1821.
Μπορείτε να διαβάσετε το επόμενο άρθρο της σειράς, εδώ:
Πηγές:
Thomas W. Gallant, Νεότερη Ελλάδα: Από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας μέχρι τις μέρες μας
Roderick Beaton, Ελλάδα: Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους
Ελένη Γκάρα - Γιώργος Τζεδόπουλος, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
Braude & Lewis, Christians and Jews in the Ottoman Empire
There were no reliable birth records of those Ottoman years in Greece of the Greek children being born. Bureaucracy was chaotic in the provinces and villages and it was in no one’s interest to report the true age of children lest they’ll be taken. To avoid too much attention when the child gathering would take place, often girls would be declared as muuuuuuch younger than real, as were the boys. You needed to look your age to be taken….
My distant relatives have all unreliable birth dates. So when the modern Greek state had to give IDs, the girls were all said to have been born 15th August (feast day of the Virgin Mary) and the boys on 6th December (St.Nicholas, patron saint of the sea and sailors)… entire generations have these two birthdays 🎂
Thus, christians and Jews had the choice either to convert voluntarily, enjoying the privileges this entailed, or to maintain their faith enduring systemic and institutionalized discrimination
Yes, under Ottoman rule some were given the choice. Give up your religion or your language (believing these people would evetually convert).
Stories my grandparents told of parents chopping off a couple of their young son’s fingers to reduce the likelihood of them being taken. Or another of a itinerant (he died after many decades) who lived rough as repentence for naively giving up the hidden identity of the local bishop in the 1800s as a 10-year old. This man was elderly when my grandfather was a child.