Those who study history are doomed

Why should I study history, dad?

(ακολουθεί το κείμενο στα ελληνικά)

Some time ago, I came across a wonderful cartoon by the New Yorker cartoonist Tom Toro, with which he beautifully paraphrased a quote I thought belonged to Churchill:

"Those who do not study history are doomed to repeat it. Yet those who do study history are doomed to stand by helplessly while everyone else repeats it."

Tom Toro, The New Yorker

So, I kept it in mind ever since, always thinking about this blog. Maybe it was the lessons of the past few years—especially during the pandemic, with all sorts of nonsense circulating and not knowing what to believe. Maybe it was following fact-checkers like the factreview and ellinikahoaxes, or reading Giorgos Giotis’s book “A Survival Guide in the Age of Misinformation,” a helpful resource for dealing with misinformation and fake news. I don’t really know what it was, but now that the time has come to publish the cartoon, something inside me made me want to look into it a bit more.

First of all, I had it as you see it above: without the creator’s signature. With a bit of a Google search, I found a signed version, but I couldn’t make out the name. After some more digging, I discovered that the creator was Tom Toro, The New Yorker cartoonist.

Now, let’s talk about the quote itself and we’ll get to the purpose of studying history. Many sayings have been attributed to Churchill, such as “From now on, we will not say that Greeks fight like heroes, but that heroes fight like Greeks,” ostensibly regarding Greece’s victory over the Italians in 1940 or “Germany must be bombed every 50 years; it doesn’t matter if you know the reason or not. They do.” Sir Churchill was prolific and also notorious for his witty remarks, but over the years, it seems that many things—both good and bad—have been attributed to him that weren’t actually his. Perhaps the most famous is an exchange supposedly between him and Lady Astor, with whom he apparently did not get along. When Lady Astor told him that if she were his wife, she would put poison in his tea and give it to him to drink, Churchill supposedly replied: “Madam, if I were your husband, I would gladly drink it.”

Boom! What a comeback!

But we digressed. So, while searching for who originally said the first sentence of the cartoon, “Those who don’t study history are doomed to repeat it,” at first everything pointed to Churchill. However, with a bit of patience, I found that the proper credit belongs to George Santayana, a Spanish-American philosopher, poet, and author.

I kept the cartoon all this time to answer a question my children often ask me when they struggle at school trying to learn how our ancient ancestors defeated the Persians (and then took pride in it for centuries, forcing Lucius Cornelius Sulla Felix to deliver a famous quip before burning Athens—which deserves a separate post), what were Justinian’s most important reforms, and why the Moraites and Roumeliotes fought civil wars during the 1821 Revolution, instead of fighting the Turks:

-Why should I study history, dad?

-Well, it’s elementary, my dear son!

Because of patterns!

By studying the deeds of the past, we can avoid reinventing the wheel every time we want to move forward and instead copy effective practices that have proven successful. Similarly, history helps us avoid the mistakes of people who faced similar situations.

And no one should rush to say that we will never find ourselves in situations like those of our ancient or more recent ancestors, because I would recommend Jared Diamond’s book Upheaval: Turning Points for Nations in Crisis, a comparative study of seven countries and how they managed their crises in the past—and what lessons can be drawn. In it, you will find striking parallels with what has happened in Greece over the last 15 years and in other countries in crisis also. The author even goes a step further by adding a psychological dimension to his deep knowledge of History, Geopolitics, Economics, and Anthropology, revealing how a nation overcomes a difficult period in much the same way an individual overcomes a personal crisis: by identifying the problem, understanding the individual’s own responsibility, seeking help from supportive people, and following the example of others who have gone through similar crises. That definitely deserves a separate post.

Or I would recommend the short video by investor and author Ray Dalio, which also deserves a separate post on its own. It features an interesting chart showing how the greatest empires have risen and fallen over the past 600 years, and how they interacted with each other during these ups and downs (in short: the King is dead. Long live the King).

So, the past is a vast laboratory for observing human behavior—and much more than that. By studying it, we don’t just learn about the successes and failures of people in the past and their consequences, but we also provide ourselves with a sense of identity, connecting with the present and perhaps better understanding who we are today.

But this cannot be achieved through rigid mindsets and prejudices. The science of history does not exist for us different nations to whip it out and size it up (our history) in order to check who has the biggest (history), but to promote critical thinking, as it requires its researchers of any age to analyze events and causes. This is a vital skill for their participation in society as informed citizens, especially—as mentioned at the beginning—in the age of fake news and conspiracy theories.

And since it’s always cool to quote (real) sayings, here’s a relevant one from your daddy (of history), Thucydides, to close with:

"And when one listens to history, it may not seem so pleasant because it does not resemble a fairy tale; yet those who wish to examine the pure truth of what has happened and of what is destined to happen again—such as is the nature of humans, either the same or similar—will be satisfied if they find it useful. For my work has been written more for people to have it as an eternal possession rather than as a contest to be heard only once."

(καὶ ἐς μὲν ἀκρόασιν ἴσως τὸ μὴ μυθῶδες αὐτῶν ἀτερπέστερον φανεῖται· ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαφὲς σκοπεῖν καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ τὸ ἀνθρώπινον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι, ὠφέλιμα κρίνειν αὐτὰ ἀρκούντως ἕξει. κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται)

Or this one (last one, I promise) from the original “father” (of history again), Herodotus, from the prologue of his Histories, where he states the general purpose of his work:

“Herodotus of Halicarnassus presents here his inquiries, so that what has happened among men may not fade with time, nor may the great and marvelous deeds—some accomplished by the Greeks and others by the barbarians—be lost without glory.”

(Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται)

In the above, it is clear that Herodotus uses the events that he narrates (especially the politics of the Persian kings), to shed light on his own contemporary history, indirectly warning at the same time, for example, the Athenians about the dangers of reckless expansionist policies (remember the Meleans and what happened to Athens after that in the Peloponnesean War).

Greek text follows

Πριν καιρό υπέπεσε στην αντίληψή μου μία υπέροχη γελοιογραφία από τον καρτουνίστα του New Yorker, Tom Toro, που παράφραζε με υπέροχο τρόπο ένα ρητό του Τσώρτσιλ όπως νόμιζα και πάει κάπως έτσι στα ελληνικά:

Αυτοί που δεν μελετούν ιστορία είναι καταδικασμένοι να την επαναλαμβάνουν. Όμως αυτοί που τη μελετούν, είναι καταδικασμένοι να κοιτούν απελπισμένοι τους γύρω τους να την επαναλαμβάνουν.

Δική μου η απόδοση στα ελληνικά οπότε μη βαράτε αν δεν συμφωνείτε επακριβώς. Άμα έχετε να προτείνετε καλύτερη εδώ είμαστε.

Tom Toro, The New Yorker

Την κράτησα λοιπόν από τότε, έχοντας αυτό εδώ το blog στο νου μου. Θες όμως τα παθήματα των τελευταίων ετών, ειδικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας με ό,τι παπάτζα βάζει ο νους να κυκλοφορεί και να μην ξέρουμε τι να πιστέψουμε, θες η παρακολούθηση από μέρους μου fact checkers όπως το factreview και το ellinikahoaxes, θες το βιβλίο του Γιώργου Γιώτη “Οδηγός επιβίωσης στην εποχή της παραπληροφόρησης”, ένα βοήθημα για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και των fake news, δεν ξέρω τέλος πάντων τι, αλλά τώρα που έφτασε η στιγμή να τη δημοσιεύσω, κάτι μέσα μου με έκανε να θέλω να το ψάξω λίγο παραπάνω.

Κατ’ αρχάς, είχα τη γελοιογραφία όπως τη βλέπετε παραπάνω: χωρίς την υπογραφή του δημιουργού της. Με λίγο ψάξιμο στο google, τη βρήκα υπογεγραμμένη, αλλά δεν έβγαζα το όνομα. Με τα πολλά, βρήκα ότι ήταν του γελοιογράφου του The New Yorker, Tom Toro.

Τώρα πάμε στο ρητό αυτό καθαυτό: Έχουν αποδοθεί στον Τσώρτσιλ διάφορα ρητά, όπως το “στο εξής δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες” ή “Η Γερμανία πρέπει να βομβαρδίζεται κάθε 50 χρόνια, δεν έχει σημασία να ξέρεις τον λόγο. Τον ξέρουν αυτοί”. Ο σερ Τσώρτσιλ ήταν πολυγραφότατος και ατακαδόρος, μα φαίνεται ότι με τα χρόνια του αποδόθηκαν πολλά πράγματα που δεν ήταν δικά του, καλά και άσχημα. Το πιο διάσημο ίσως, είναι μία στιχομυθία που διαμείφθηκε μεταξύ αυτού και της Λαίδης Άστον, με την οποία φαίνεται να μην συμπαθιούνταν. Όταν η Λαίδη του είπε ότι αν ήταν γυναίκα του, θα του έβαζε δηλητήριο στο τσάι και θα του έδινε να το πιει, ο Τσώρτσιλ υποτίθεται πως της απάντησε: Λαίδη μου, αν ήμουν σύζυγός σας, θα το έπινα ευχαρίστως.

Μπαμ! Τι της είπεεε! :)

Αλλά ξεφύγαμε. Ψάχνοντας λοιπόν ποιος είπε την πρώτη πρόταση της γελοιογραφίας “Those who don’t study history are doomed to repeat it”, στην αρχή όλα έδειχναν τον Τσώρτσιλ. Με λίγη υπομονή όμως, βρήκα πως τα σωστά credits οφείλονται στον George Santayana, έναν Ισπανοαμερικάνο φιλόσοφο, ποιητή και συγγραφέα.

Τη γελοιογραφία όμως, την κράτησα τόσο καιρό, για να απαντήσω στο ερώτημα που μου κάνουν συχνά τα παιδιά μου όταν παιδεύονται στο σχολείο προσπαθώντας να μάθουν πώς κέρδισαν τους Πέρσες οι αρχαίοι ημών πρόγονοι (και μετά το πήραν πάνω τους για αιώνες, αναγκάζοντας τον Σύλλα να τους πει ατακάρα πριν κάψει την Αθήνα - αξίζει ξεχωριστό ποστ), ποιες ήταν οι σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού και γιατί έκαναν εμφύλιο οι Μωραΐτες με τους Ρουμελιώτες αντί να πολεμούν τους Τούρκους:

- Γιατί μπαμπά να μάθω ιστορία;

- Μα, είναι elementary, my dear γιε μου!

Για τα patterns ή ελληνοϊταλιστί, μοτίβα! Μελετώντας τα πεπραγμένα του παρελθόντος, μπορούμε να μην επανεφευρίσκουμε τον τροχό κάθε φορά που θέλουμε να τσουλήσουμε παρακάτω, αλλά να αντιγράφουμε σωστές πρακτικές που αποδείχθηκαν αποτελεσματικές. Ομοίως, η ιστορία μας βοηθά να αποφεύγουμε λάθη ανθρώπων που βρέθηκαν σε παρόμοιες καταστάσεις.

Kαι μην βιαστεί κανείς να πει ότι δεν θα βρεθούμε ποτέ σε παρόμοιες καταστάσεις με τους αρχαίους αλλά και τους νεότερους προγόνους μας και μη, γιατί θα του προτείνω το βιβλίο του Jared Diamond, Έθνη σε Αναταραχή: Μία συγκριτική μελέτη επτά χωρών για το πώς διαχειρίστηκαν τις κρίσεις τους στο παρελθόν και τι διδάγματα μπορούν να αντληθούν. Σ’ αυτό, θα ταυτιστείτε ανατριχιαστικά πολύ με όσα συνέβησαν στην Ελλάδα την τελευταία 15ετία. Ο συγγραφέας μάλιστα το πηγαίνει ένα βήμα παραπάνω και προσθέτοντας και την ψυχολογική διάσταση στη βαθιά γνώση του σε θέματα Ιστορίας, Γεωπολιτικής, Οικονομίας και Ανθρωπολογίας, αποκαλύπτει πώς ένα έθνος ξεπερνά μια δύσκολη περίοδο με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο ένα άτομο ξεπερνά μια προσωπική κρίση: εντοπίζοντας το πρόβλημα, κατανοώντας την ευθύνη του ίδιου του ατόμου, ζητώντας βοήθεια από φιλικά προσκείμενα πρόσωπα, ακολουθώντας το παράδειγμα ανθρώπων που πέρασαν αντίστοιχες κρίσεις. Αυτό κι αν αξίζει ξεχωριστό ποστ.

Ή θα σας πρότεινα το ολιγόλεπτο βιντεάκι του επενδυτή και συγγραφέα Ray Dalio, που αξίζει και αυτό από μόνο του ξεχωριστή ανάρτηση, με ενδιαφέρον γράφημα που δείχνει το πώς άκμασαν και παράκμασαν οι σημαντικότερες αυτοκρατορίες τα τελευταία 600 χρόνια και πώς αλληλεπέδρασαν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια των σκαμπανεβασμάτων (εν ολίγοις: the King is dead. Long live the King).

Το παρελθόν λοιπόν, είναι ένα τεράστιο εργαστήριο παρατήρησης ανθρώπινης συμπεριφοράς αλλά και πολλά περισσότερα από αυτό. Μελετώντας το, δεν μαθαίνουμε απλά για τις επιτυχίες και τις αποτυχίες των ανθρώπων του παρελθόντος και τις επιπτώσεις αυτών, αλλά παρέχουμε συνάμα στον εαυτό μας μία αίσθηση ταυτότητας, συνδεόμενοι έτσι με το παρόν, κατανοώντας ίσως καλύτερα με αυτόν τον τρόπο το ποιοι είμαστε σήμερα.

Αλλά αυτό, δεν επιτυγχάνεται με αγκυλώσεις και προκαταλήψεις. Η επιστήμη της ιστορίας δεν υπάρχει για να τις βγάζουμε έξω και να τις μετράμε (τις ιστορίες μας) τα διάφορα έθνη, αλλά για να προάγει την κριτική σκέψη, καθώς απαιτεί από τους μελετητές της να αναλύουν γεγονότα και αιτίες. Μια ικανότητα ζωτικής σημασίας για τη συμμετοχή τους στην κοινωνία ως ενημερωμένοι πολίτες, ειδικά όπως αναφέρθηκε στην αρχή στην εποχή των fake news και των συνωμοσιολογιών.

Και επειδή είναι cool να παραθέτει κανείς (αληθινά) ρητά, πάρτε για κλείσιμο και το σχετικό από τον μπαμπάκα σας (της ιστορίας), Θουκυδίδη:

«κι όταν ακούει κανείς την ιστορία, ίσως δεν φαίνεται τόσο ευχάριστο ότι δεν μοιάζει με παραμύθι· όσοι όμως θελήσουν να εξετάσουν την καθαρή αλήθεια των όσων έγιναν και εκείνων που μέλλουν κάποτε να ξαναγίνουν, όπως είναι η φύση των ανθρώπων, ή τα ίδια ή παρόμοια, θα μου φτάσει αν αυτοί τα κρίνουν ωφέλιμα. Γιατί το έργο μου έχει γραφεί περισσότερο για να το 'χουν οι άνθρωποι αιώνιο χτήμα τους παρά σαν αγώνισμα για να το ακούσει κανείς μία μόνο φορά».

(καὶ ἐς μὲν ἀκρόασιν ἴσως τὸ μὴ μυθῶδες αὐτῶν ἀτερπέστερον φανεῖται· ὅσοι δὲ βουλήσονται τῶν τε γενομένων τὸ σαφὲς σκοπεῖν καὶ τῶν μελλόντων ποτὲ αὖθις κατὰ τὸ ἀνθρώπινον τοιούτων καὶ παραπλησίων ἔσεσθαι, ὠφέλιμα κρίνειν αὐτὰ ἀρκούντως ἕξει. κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα ἀκούειν ξύγκειται)

Ή το άλλο από τον ορίτζιναλ πατερούλη (της ιστορίας πάλι), Ηρόδοτου, από το προοίμιο των Ιστοριών του που είχε θέσει ως γενικό στόχο του έργου του «(Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό εκθέτει εδώ τις έρευνές του, για) να μην ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, ούτε τα μεγάλα και θαυμαστά έργα, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από τους βαρβάρους, να σβήσουν άδοξα» (Ἡροδότου Ἁλικαρνησσέος ἱστορίης ἀπόδεξις ἥδε ὡς μήτε τὰ γενόμενα ἐξ ἀνθρώπων τῷ χρόνῳ ἐξίτηλα γένηται, μήτε ἔργα μεγάλα τε καὶ θωμαστά, τὰ μὲν Ἕλλησι τὰ δὲ βαρβάροισι ἀποδεχθέντα, ἀκλεᾶ γένηται) και είναι επίσης πρόδηλο πως χρησιμοποιεί τα γεγονότα που αφηγείται (κυρίως την πολιτική των βασιλέων της Περσίας) για να φωτίσει τη σύγχρονή του ιστορία (προειδοποιώντας έμμεσα λ.χ. τους Αθηναίους για τους κινδύνους μιας αλόγιστης επεκτατικής πολιτικής).

(πηγή: Η χρησιμότητα της ιστορίας)