Πώς κατέληξε η Αφροδίτη της Μήλου στο Λούβρο
και ο μύθος των Ελλήνων που σκοτώθηκαν για να τη σώσουν
Του Γιώργου Γιώτη
Μια μέρα σαν χθες, στις 8 Απριλίου του 1820 (28 Μαρτίου με το παλιό ημερολόγιο που ίσχυε τότε στη Μήλο), ανακαλύφθηκε το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης. Αυτός που το βρήκε απαντάται με διάφορα ονόματα: αλλού τον βρίσκουμε σαν Γεώργιο Κεντρωτά (“Γεώργιος” χωρίς άλλες πληροφορίες τον ονομάζουν αρχικά οι Γάλλοι), κάπου αλλού σαν Θεόδωρο Κεντρωτά (σε κατοπινές αναφορές αποκαλύφθηκε το όνομά του) κι αλλού σαν Μποτόνη (μάλλον παρατσούκλι του Κεντρωτά). Ούτε το επάγγελμα είναι πολύ σίγουρο, αφού κάπου τον βρίσκουμε σαν αγρότη ενώ αλλού σαν «εκτιμητή αξίας χωραφιών» (μεσίτης της εποχής).
Ο Κεντρωτάς φέρεται να έσκαβε στο πεζούλι του και να έβγαζε πέτρες από αρχαία ερείπια που υπήρχαν εκεί. Τον βοηθούσε πιθανόν ο γιος του κι ένας ανιψιός του. Λίγο πιο πέρα Γάλλοι αξιωματικοί έκαναν ανασκαφές για αρχαία.
Επικεφαλής των Γάλλων ήταν ο νεαρός τότε αξιωματικός Ολιβιέ Βουτιέ (που στη συνέχεια επισήμως παραιτήθηκε από το γαλλικό ναυτικό και πολέμησε στο πλευρό των Ελλήνων στην επανάσταση του 1821), ο οποίος είχε σπουδάσει και λίγο αρχαιολογία.
Όταν ο Κεντρωτάς βρήκε πελεκημένο μάρμαρο έτρεξαν να τον βοηθήσουν δύο Γάλλοι ναύτες που συμμετείχαν στις γειτονικές ανασκαφές. Ο Κεντρωτάς προσπάθησε να ξανακαλύψει το άγαλμα γιατί φοβήθηκε ότι οι Γάλλοι θα το άρπαζαν ή θα απαιτούσαν να το αγοράσουν πιο φτηνά.
Ο Βουτιέ πλησίαζε και είδε το πάνω μέρος ενός γυμνού γυναικείου αγάλματος, το οποίο ο Γεώργιος είχε αρχίσει ήδη να καλύπτει. Προσφέρει στον Κεντρωτά το ποσό των 1000 γροσιών, ένα ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για εκείνη την εποχή.
Οι Γάλλοι αποφάσισαν ότι έπρεπε να πάρουν οπωσδήποτε το εύρημα στην κατοχή τους. Το παζάρι καθυστερούσε όμως, όπως και το πλοίο που θα μετέφερε με ασφάλεια το άγαλμα στη Γαλλία.
Ο Κεντρωτάς κι οι δημογέροντες (καθώς πλέον στα παζάρια είχαν εμπλακεί κι άλλοι) αδημονούσαν κι αποφάσισαν να δώσουν ή να πουλήσουν το άγαλμα σε άλλους ενδιαφερόμενους.
Εν τω μεταξύ, παρουσιάστηκε ο Νικόλαος Μουρούζης, μέγας δραγουμάνος του οθωμανικού στόλου έπεισε τους Μηλίους να πουλήσουν το εύρημα σε εκείνον (ο Μουρούζης εκτελέστηκε με απαγχονισμό ένα χρόνο αργότερα μαζί με άλλους Φαναριώτες με την κατηγορία ότι συμμετείχαν στην ελληνική επανάσταση). Ίσως τότε να φοβήθηκαν τυχόν συνέπειες από τους Οθωμανούς, αφού ο νόμος ήθελε όλες οι αρχαιότητες να καταλήγουν στην Κωνσταντινούπολη και να αποφασίζεται κεντρικά η διάθεσή τους (ώστε ο σουλτάνος να κολακεύει τα έθνη που τον συνέφερε).
Όμως ο εκπρόσωπος των Γάλλων που βρέθηκε εκεί, υποκόμης ντε Μαρκέλους (Vicomte de Marcellus) κατορθώνει να τους αλλάξει και πάλι γνώμη, ξεπερνώντας τους όποιους φόβους τους. Το άγαλμα τελικά μέσα σ΄αυτό το διχαστικό κλίμα, στις 22 Μαΐου 1820, μετ’ εμποδίων (διαπληκτίζονταν και τραβολογούσαν τους Γάλλους μεταφορείς) φορτώθηκε στο γαλλικό καράβι “Estafette” και έτσι αντί για την Πόλη, βρέθηκε στο Λούβρο.
Το γλυπτό όντως ταλαιπωρήθηκε και φορτώθηκε μετ’ εμποδίων στο γαλλικό καράβι, γιατί οι κάτοικοι της Μήλου είχαν διχαστεί, διαπληκτίζονταν και τραβολογούσαν τους Γάλλους μεταφορείς -πολλοί ντόπιοι φοβούνταν ότι αν το γλυπτό έφευγε για τη Γαλλία θα είχαν συνέπειες από τους Οθωμανούς ενώ άλλοι πίστευαν ότι έπρεπε να πάει στη Γαλλία αλλά να δοθούν περισσότερα χρήματα.
(σ.S.H.:) Περισσότερες λεπτομέρειες, καθώς και τη διάψευση μιας δημοφιλούς ιστορίας που λέει ότι σκοτώθηκαν πάνω από 200 Έλληνες, στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν να φορτωθεί το άγαλμα για την Γαλλία μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Τέλος, στο παρακάτω βίντεο ο Αλέξανδρος Χαλκίδης περιγράφει μία ακόμη άγνωστη σχετικά ιστορία: το γεγονός ότι μαζί με το άγαλμα της Αφροδίτης, μεταφέρθηκε στο Λούβρο και μία βάση αγάλματος. Σ΄ αυτή, αναγράφονταν ότι δημιουργός του (όποιου) αγάλματος ήταν αυτό που στηρίζονταν πάνω της, ήταν ο “Αλέξανδρος εξ Αντιοχείας”, κάτι που χαλούσε το αφήγημα των Γάλλων ότι ήταν έργο του Πραξιτέλη και άρα της κλασικής περιόδου, καθώς η ελληνιστική περίοδος δεν ήταν ακόμα της “μοδός” και όλοι έψαχναν έργα από τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή. Αποτέλεσμα ήταν οι Γάλλοι μέχρι και σήμερα να έχουν “χάσει” τη βάση και να προωθούν το μάλλον λανθασμένο αρχικό αφήγημα.
Ως πηγή του ο Αλέξανδρος αναφέρει το Disarmed: The Story of the Venus de Milo, του Gregory Curtis.
