Πώς ένας εγκέφαλος γίνεται γυαλί
και τι θα κάνατε αν είχατε λίγα λεπτά λεπτά ζωής
Τι σχέση έχει ο αυνανισμός με την αρχαιολογία; Πώς μπορεί ένα μέρος του σώματός μας να γίνει πέτρα; (spoiler alert: όχι με τον αυνανισμό) και γιατί η επιστήμη σώζει;
Ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. Αγόρασα το Βήμα της περασμένης Κυριακής για ένα φοβερό κατά πώς φαίνεται ένθετο βιβλίο για τον Εθνικό Διχασμό, με άρθρα και μαρτυρίες της εποχής, μα και άλλες πρωτογενείς πηγές. Το βιβλίο έρχεται σε συνέχεια του εξαιρετικά ενδιαφέροντος podcast του Βήματος “Το Βήμα στην Ιστορία” που σας συνιστώ ανεπιφύλακτα, όπως επίσης και το εξαντλητικό podcast για τη νεώτερη Ελληνική και Ευρωπαϊκή ιστορία ενός από τους συγγραφείς που κοσμούν με κείμενά τους το ένθετο, του Γεώργιου Μαυρογορδάτου, το “Διορθωτικά Μαθήματα Ιστορίας”.
Τώρα όμως θα μιλήσουμε για κάτι πιο παλιό.
Για την ακρίβεια για κάτι που έλαβε χώρα ακριβώς 1837 χρόνια πριν τον Εθνικό Διχασμό: την έκρηξη του ηφαιστείου του Βεζούβιου την καταστροφή και το συνεπακόλουθο θάψιμο, της Πομπηίας και του γειτονικού Ερκουλάνουμ, στη Ν. Ιταλία.
Διάβασα λοιπόν στο Βήμα της Κυριακής (ε, αφού το πήρα που το πήρα για το βιβλίο), ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για τη μετατροπή ενός εγκεφάλου θύματος της έκρηξης σε γυαλί. Ομολογώ ότι παρά το γεγονός ότι η Πομπηία είναι από τους αρχαιολογικούς χώρους που είναι σίγουρα στο bucket list μου και έχω διαβάσει αρκετά γι’ αυτή, ενώ έχω δει και πολλά ντοκιμαντέρ, δεν είχα ξανακούσει για εγκέφαλο που έγινε γυαλί.
Το έψαξα λίγο και βρήκα πως η είδηση έχει γίνει λίγο viral τις τελευταίες ημέρες οπότε και δημοσιεύτηκε στο in.gr (του ίδιου ομίλου με το Βήμα), ενώ όλα ξεκίνησαν από μία μελέτη που δημοσιεύτηκε πριν δύο εβδομάδες στο επιστημονικό περιοδικό Nature.
Αυτή αναφέρεται στα μοναδικά απομεινάρια ενός άνδρα που απανθρακώθηκε στο Ερκολάνουμ, τη ρωμαϊκή πόλη που καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία στην έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.: τον εγκέφαλό του και τον νωτιαίο μυελό του (!) τα οποία μετατράπηκαν σε κάτι που μοιάζει με οψιδιανό λίθο, ένα είδος ηφαιστειακής υάλου.
Φαίνεται ότι, ξαπλωμένος όπως ήταν στο κρεβάτι του, ο νεαρός άνδρας δεν είχε περιθώριο αντίδρασης όταν ένα υπέρθερμο σύννεφο ηφαιστειακών αερίων τον σκότωσε ακαριαία και μετέτρεψε τον εγκέφαλό του σε μια μάζα από μαύρο γυαλί. Είναι μάλιστα η μοναδική γνωστή περίπτωση του παράξενου αυτού φαινομένου, για το οποίο μια νέα μελέτη προσφέρει τη μόνη μέχρι στιγμής εξήγηση.
Στη γεωλογία, γυαλί θεωρούνται τα άμορφα, μη κρυσταλλικά υλικά, το οποία συνήθως σχηματίζονται από την απότομη ψύξη λιωμένων ορυκτών.
Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύτηκε όπως είπαμε στο Scientific Reports του Nature, η υαλοποίηση προκλήθηκε από την απότομη πτώση της θερμοκρασίας έπειτα από ένα κύμα θέρμανσης που πρέπει να ξεπερνούσε τους 510 βαθμούς Κελσίου.
Οι ερευνητές εξέτασαν δείγματα του γυαλιού, στα οποία προηγούμενες μελέτες είχαν ανιχνεύσει πρωτεΐνες και λιπαρά οξέα.
«Η ύαλος που σχηματίστηκε από αυτή τη διαδικασία επέτρεψε τη διατήρηση του βιολογικού υλικού του εγκεφάλου και των μικροσκοπικών δομών τους» δήλωσε ο εγκληματολόγος Πιέρ Πάολο Πετρόνε του Πανεπιστημίου της Νάπολης «Φεντερίκο Β΄», μέλος της ερευνητικής ομάδας.
«Το μόνο άλλο είδος οργανικού γυαλιού για το οποίο έχουμε ενδείξεις είναι αυτό που παράγεται από κάποιες περιπτώσεις υαλοποίησης του ξύλου, σποραδικές περιπτώσεις που γνωρίζουμε από το Ερκολάνο και την Πομπηία. Σε καμία άλλη περίπτωση στον κόσμο δεν έχουμε υαλοποιημένα λείψανα ανθρώπων ή ζώων» πρόσθεσε ο Πετρόνε.
Ο άνδρας με τον γυάλινο εγκέφαλο ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1960 σε ένα κτήριο γνωστό ως «Κολέγιο των Augustales», αφιερωμένο στον αυτοκράτορα Αύγουστο που είχε πεθάνει το 14 μ.Χ. Αναγνωρίστηκε ως άτομο νεαρής ηλικίας, πιθανώς επιστάτης του Κολεγίου.
Το υαλώδες υλικό στο κρανίο του ανακαλύφθηκε μόλις το 2020 και ανέτρεψε την εικόνα για το χρονικό της καταστροφής. Μέχρι τότε, οι ιστορικοί πίστευαν ότι τα θύματα του Ερκολάνο είχαν την ίδια τύχη με τους κατοίκους της Πομπηίας, οι οποίοι θάφτηκαν από «πυροκλαστικά κύματα», βαριά σύννεφα αερίου και τέφρας που κατέβηκαν με ταχύτητα από τις πλαγιές του Βεζούβιου και κάλυψαν την πόλη.
Ωστόσο ο σχηματισμός υάλου μαρτυρά ότι η θερμοκρασία έπεσε απότομα έπειτα από ένα αρχικό καυτό κύμα, κάτι που σημαίνει ότι τα θύματα σκοτώθηκαν από ένα κύμα καυτών αερίων και δεν καλύφθηκαν αμέσως από τέφρα.
Πρέπει να είχαν περάσει τουλάχιστον αρκετές ώρες μετά τον θάνατο του άνδρα και χιλιάδων άλλων κατοίκων όταν έφτασαν τα πυροκλαστικά κύματα που έθαψαν την πόλη σε βάθος αρκετών μέτρων.
«Όπως μαρτυρούν οι στάσεις των θυμάτων, ο επιστάτης του κολεγίου σκοτώθηκε αμέσως» είπε ο Πετρόνε. «Όλες οι ενδείξεις για τα θύματα του Ερκολάνο συμφωνούν ότι σκοτώθηκαν ακαριαία, πριν προλάβουν να το αντιληφθούν και χωρίς να υποφέρουν».
Η όλη φάση της έκρηξης και της καταστροφής των δύο πόλεων, επειδή είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε από αυτόπτες μάρτυρες και σύγχρονες γεωλογικές μελέτες λεπτό προς λεπτό πώς έλαβε χώρα, αλλά κυρίως επειδή η τέφρα που τις κάλυψε τις μετέτρεψε σε μία χρονοκάψουλα, η μελέτη της οποίας δίνει συνεχώς εκπληκτικές ανακαλύψεις, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα.
Μία από αυτές τις ανακαλύψεις, είναι η ανάγνωση με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης μιας λέξης από τους απανθρακωμένους πάπυρους της βιβλιοθήκης του πεθερού του Ιούλιου Καίσαρα κατά πώς πιστεύεται, της ελληνικής λέξης ΠΟΡΦΥΡΑΣ:
Για να το ελαφρύνουμε όμως λιγάκι, εμένα όλα αυτά μου θύμισαν κάτι άλλο που είχε γίνει viral πριν 8-9 χρόνια από την Πομπηία: τον αυνανιζόμενο άνδρα ή όπως κυκλοφόρησε, the masturbating man.
Δεν ξέρω αν έχετε δει γενικά στην Πομπηία τα εκμαγεία των ανθρώπων που έχουν βρεθεί, αλλά είναι συγκλονιστικά. Τα σώματα των θυμάτων που εγκλωβίστηκαν μέσα στην τέφρα, αποσυντέθηκαν με την πάροδο του χρόνου και άφησαν κοιλότητες μέσα στις οποίες παρέμεναν μόνο τμήματα οστών. Το 1863, ο αρχαιολόγος Τζιουζέπε Φιορέλι άρχισε να δημιουργεί εκμαγεία των νεκρών χύνοντας γύψο μέσα σε αυτές τις κοιλότητες. Έτσι έχουμε βρει οικογένειες που αγκαλιάστηκαν στις τελευταίες στιγμές τους και έμειναν σ’ αυτή τη στάση για 1800 χρόνια, αλλά και τον φίλο που βλέπετε στην αρχή, που εκ πρώτης όψης φαίνεται να αποφάσισε να αφήσει τον μάταιο τούτο κόσμο “ικανοποιημένος”, εδώ σε ένα καυτό κοντινό πλάνο:
Και όταν λέω καυτό, εννοώ ότι το πυροκλαστικό κύμα και οι εξαιρετικά μεγάλες θερμοκρασίες που το συνόδευαν, μάλλον προκάλεσαν αυθόρμητη έναρξη μυικής ακαμψίας, ως αποτέλεσμα των πτωματικών σπασμών. Έτσι, πολλά από τα θύματα βρέθηκαν σε περίεργες στάσεις, το λιγότερο. Οπότε ο κακομοίρης μάλλον άδικα λιδορήθηκε, παρόλο που όταν πρωτοκυκλοφόρησε η φωτογραφία του βγήκαν πολλά επιτυχημένα ανέκδοτα.
Έρχεται η επιστήμη και μας χαλάει το αστείο, κατάλαβες φίλε μου; Τώρα θα μου πεις, ο άλλος κάηκε ζωντανός και εσύ βγάζεις ανέκδοτα σε βάρος του και θα έχεις δίκιο, γι’ αυτό το σταματάω και κλείνω με την ξενέρωτη και συνάμα συναρπαστική λειτουργία της επιστήμης: να εξετάζει θέσεις και δεδομένα, να διαμορφώνει άποψη βασισμένη σε αυτά και μόνο, αλλά και να είναι ικανή να αμφισβητεί συνεχώς τον εαυτό της, επαναπροσδιορίζοντας τις θέσεις της συνεχώς, επικαιροποιώντας τις.
Μ’ αυτό τον ξενέρωτο τρόπο λειτούργησαν και οι επιστήμονες του National Geographic πριν λίγες ημέρες, και πήραν τη μελέτη στο Nature για τον υαλοποιημένο εγκέφαλο και την ξεψάχνισαν, αμφισβητώντας τα αποτελέσματά της, καταλήγοντας στο φοβερό “extraordinary claims require extraordinary evidence” δηλαδή στο εξαιρετικοί ισχυρισμοί, απαιτούν εξαιρετικές αποδείξεις του Ίρβιν Γιάλομ, υπονοώντας ότι δεν αρκούν οι αποδείξεις για τα συμπεράσματα της μελέτης.
Έχετέ το στο νου σας αυτό, την επόμενη φορά που κάποιος θα σας μιλήσει για εξωγήινες πυραμίδες και λέσχες μπίλντεμπεργκ. Αυτοί είναι πρέπει να αποδείξουν τους απίθανους ισχυρισμούς τους με απτές αποδείξεις και όχι ενδείξεις και έωλες κρίσεις, όχι εσείς ότι οι ισχυρισμοί τους δεν ισχύουν.
Αναρωτιέμαι όμως τώρα, τι θα ήθελα να κάνω αν ήξερα ότι έχω μόνο λίγα λεπτά ζωής μπροστά μου…