Όταν οι Αμερικανοί πείστηκαν ότι εξωγήινοι επιτίθενται στην Γη
Και δεν ήταν Πρωταπριλιά
Μπορεί να μην ήταν πρωταπριλιά και μπορεί να μην ξεκίνησε ως φάρσα, παρόλα αυτά μία ραδιοφωνική εκπομπή έκανε χιλιάδες κόσμου να πιστέψει πως η Γη δέχεται επίθεση εξωγήινων!
Το επόμενο πρωί μάλιστα, οι New York times έγραφαν: “ένα τεράστιο κύμα μαζικής υστερίας κατακυρίευσε χιλιάδες ακροατές του ραδιοφώνου, κάνοντάς τους να πιστέψουν ότι ξεκίνησε μία διαπλανητική μάχη με την εισβολή των Αρειανών να σπέρνει τον θάνατο και την καταστροφή στο Νιου Τζέρσεϊ και τη Νέα Υόρκη”.
Ήταν 30 Οκτωβρίου του 1938, όταν ο νεαρός επίδοξος ηθοποιός Όρσον Γουέλς, μετέπειτα σκηνοθέτης της χαρακτηρισμένης από πολλούς καλύτερης ταινίας όλων των εποχών “Πολίτης Κέιν”, ξεκινούσε την εκπομπή του “Το Θέατρο Μέρκιουρι στον Αέρα”, στο ραδιόφωνο του CBS. Επρόκειτο για μια εκπομπή που έπαιζε μετά τις 8 το βράδυ, ώρα υψηλής ακροαματικότητας και στην οποία ακούγονταν δραματοποιημένοι διάλογοι με διασκευασμένο σενάριο από τον ίδιο τον Γουέλς, συνήθως από κλασικά λογοτεχνικά βιβλία. Για εκείνο το βράδυ, ο Γουέλς είχε διασκευάσει αποσπάσματα από το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του Άγγλου συγγραφέα Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς (απλή συνωνυμία) «Ο Πόλεμος των Κόσμων», ένα από τα πρώτα λογοτεχνικά έργα, που περιγράφει με λεπτομέρειες μία επική σύγκρουση του ανθρώπου με τους εξωγήινους, το οποίο έγινε και ταινία με πρωταγωνιστή τον Τομ Κρουζ.
Μέχρι την ώρα έναρξης της εκπομπής του Γουέλς, οι πιο πολλοί ακροατές είχαν συντονιστεί με το αντίπαλο δίκτυο του NBC, όπου ο εγγαστρίμυθος Έντγκαρ Μπέργκεν παρουσίαζε ένα κωμικό πρόγραμμα, Στις 8:12, όταν τελείωσε το σόου του Μπέργκεν και ακολούθησε ένας άγνωστος και αδιάφορος τραγουδιστής, οι ακροατές γύρισαν τη βελόνα του ραδιοφώνου τους στο CBS, όπου εξελισσόταν η παράσταση του Γουέλς με τη μορφή ενός δελτίου ειδήσεων, με τον ίδιο εκείνη την ώρα, να διαβάζει το δελτίο καιρού. Αποτέλεσμα ήταν οι περισσότεροι ακροατές να χάσουν την έναρξη της εκπομπής, κατά την οποία ο Γουέλς παρουσίασε το θέμα της. Στη συνέχεια συνδέθηκε με το ξενοδοχείο Hotel Park Plaza της Νέας Υόρκης, όπου έπαιζε η ορχήστρα του Ραμόν Ρακέλο.
Ξαφνικά, χωρίς να παρεμβληθούν διαφημίσεις, σπάζοντας έτσι τη συνηθισμένη δομή της εκπομπής, ένας άλλος παρουσιαστής διέκοψε τη ροή του προγράμματος, για να ανακοινώσει, με τη δέουσα σοβαρότητα, ότι ακούστηκαν εκρήξεις στον πλανήτη Άρη. Το πρόγραμμα συνεχίστηκε ξανά με την ορχήστρα του Ρακέλο να διασκεδάζει το κοινό με χορευτική μουσική, ώσπου ο παρουσιαστής με νέα δραματική διακοπή του ανακοίνωσε ότι ένας μεγάλος μετεωρίτης έπεσε σ’ ένα αγρόκτημα του Νιου Τζέρσεϊ. Αμέσως μετά συνδέθηκε μ’ έναν ρεπόρτερ, ο οποίος έντρομος ανέφερε ότι είδε έναν Αρειανό να βγαίνει από ένα μεταλλικό κύλινδρο. Η συνέχεια γινόταν όλο και πιο δραματική, με τους εξωγήινους να πληθαίνουν όλο και περισσότερο, μέχρι που χρησιμοποιώντας ακτίνες φωτιάς και δηλητηριώδη αέρια κατόρθωσαν να εξολοθρεύσουν 7.000 εθνοφρουρούς, ενώ αναφορές έκαναν λόγο για εισβολή στο Σικάγο και το Σεν Λούις. Αξίζει να σημειωθεί πως η ραδιοφωνική παράσταση του Γουέλς συνοδεύονταν από πρωτοποριακά για την εποχή ηχητικά εφέ και ηθοποιούς που έπαιζαν πειστικά τους ρόλους των δημοσιογράφων. Ένας άλλος ρεπόρτερ εκείνη τη στιγμή, ανακοίνωσε πανικόβλητος βήχοντας, ότι η εισβολή των Αρειανών είχε προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση και χιλιάδες κάτοικοι των περιοχών αυτών έσπευσαν να τις εγκαταλείψουν πανικόβλητοι, με το πρώτο μέρος της εκπομπής να τελειώνει έτσι, μισή ώρα μετά την έναρξή της, με τον ρεπόρτερ να βήχει έντονα και να ακολουθεί ξαφνική σιωπή.
Το δεύτερο μέρος ξεκινά με τον ίδιο τον Γουέλς να υποδύεται έναν επιζώντα και να καταλήγει όπως στο βιβλίο (spoiler alert) με την ήττα των εξωγήινων. Μόνο τότε ο Γουέλς έσπασε το ρόλο του και αστειεύτηκε για λίγο πριν τη λήξη της εκπομπής.
Στο Νιου Τζέρσεϋ όμως εν τω μεταξύ, ήδη ένα μεγάλο μποτιλιάρισμα στους αυτοκινητόδρομους έδινε το «μέτρο» του φόβου και της προσπάθειας του κόσμου να φύγει μακριά. Πανικόβλητοι πολίτες ζητούσαν μάσκες οξυγόνου από την αστυνομία για να σωθούν από τα τοξικά αέρια που υποτίθεται ότι εκτόξευαν οι Αρειανοί, ενώ άλλοι ζητούσαν από την ηλεκτρική εταιρεία να τους διακόψει την παροχή ρεύματος για να μην εντοπιστούν από τους εισβολείς. Υπήρξαν μάλιστα αναφορές για αυτοκτονίες οι οποίες δεν έχουν επιβεβαιωθεί, ενώ μία γυναίκα έντρομη μπήκε σε μια εκκλησία της Ινδιανάπολης, όπου γινόταν βραδινή λειτουργία και άρχισε να κραυγάζει: «Η Νέα Υόρκη καταστράφηκε. Είναι το τέλος του κόσμου. Πηγαίνετε στα σπίτια σας και ετοιμαστείτε να πεθάνετε!».
Μόλις τα νέα για τον αληθινό πανικό μαθεύτηκαν στα στούντιο του CBS, ο Γουέλς βγήκε στον αέρα και υπενθύμισε στους ακροατές ότι αυτό που παρακολούθησαν δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα θεατρικό έργο. Η παράσταση του Γουέλς απασχόλησε και το ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο των ΗΠΑ, το FCC, το οποίο δεν διαπίστωσε κάτι το μεμπτό, αλλά συνέστησε στα μέσα να είναι πιο προσεκτικά στο μέλλον. Ο ίδιος ο Γουέλς φοβήθηκε ότι η καριέρα του θα καταστρεφόταν μετά τον θόρυβο που δημιουργήθηκε, αλλά στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο: Η δημοσιότητα βοήθησε αυτόν και την ομάδα του να εξασφαλίσει δουλειά στο Χόλιγουντ και το 1941 να γυρίσει την περίφημη ταινία «Ο Πολίτης Κέιν», που θεωρείται μία από τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.
Το σκάνδαλο που προκλήθηκε τις επόμενες ημέρες, είχε σημαντικό αντίκτυπο στον δημόσιο διάλογο. Αν και πλέον γνωρίζουμε ότι τα ΜΜΕ της εποχής διόγκωσαν την ιστορία, τρομάζοντας και τα ίδια ίσως με τη δύναμή τους και χρησιμοποιώντας την ως παράδειγμα για τους κινδύνους της παραπληροφόρησης, ήταν τότε που οι Αμερικανοί αντιλήφθηκαν για πρώτη φορά το πόσο εύκολα μπορούν να χειραγωγηθούν από τον φόβο και το άγνωστο. Το συμβάν αποτελεί αντικείμενο μελέτης για τα μέσα και την επικοινωνία μέχρι σήμερα. Από αυτήν την εμπειρία, αναδείχθηκε η δύναμη της πληροφορίας, αφήνοντας ένα μνημειώδες αποτύπωμα στη σύγχρονη δημοσιογραφία και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια.
Δύο χρόνια μετά, ο παρουσιαστής Όρσον Γουέλς συναντήθηκε με τον συγγραφέα X.Τζ. Γουέλς στα πλαίσια ραδιοφωνικής εκπομπής που ήταν καλεσμένοι με αφορμή την επέτειο του περιστατικού και ο συγγραφέας δεν μπορούσε να πιστέψει ότι είχε προκληθεί στ’ αλήθεια τέτοιος πανικός, ενώ το απέδωσε στον “συνήθη ενθουσιασμό των Αμερικάνων για το Χάλογουιν”. Κανείς από τους δύο δεν φαντάστηκε ποτέ τον αντίκτυπο που θα είχε μία ραδιοφωνική παράστασή εκείνο το κυριακάτικο βράδυ της 30ης Οκτωβρίου 1938, παραμονή της γιορτής του Χάλογουιν.
